İş Hukuku ve İşveren Yükümlülükleri 2023

İş hukuku, işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisini düzenleyen hukuk dalıdır. İş hukuku, işçi ve işverenin hak ve yükümlülüklerini, iş sözleşmesinin kurulması, yürütülmesi, değiştirilmesi ve sona ermesini, iş güvencesini, ücreti, çalışma süresini, izinleri, toplu iş ilişkilerini, sendikaları, grev ve lokavtları, iş sağlığı ve güvenliğini, sosyal güvenliği ve diğer konuları kapsar. İş hukuku, anayasa, uluslararası sözleşmeler, kanunlar, yönetmelikler, tebliğler, toplu iş sözleşmeleri ve iç yönetmelikler gibi çeşitli kaynaklardan oluşur.

İşveren, iş sözleşmesine dayanarak işçiyi işe alan ve ona ücret ödeyen kişi veya kurumdur. İşverenin başlıca yükümlülükleri şunlardır:

• İşçinin ücretini zamanında ve tam olarak ödemek,
• İşçinin çalışma koşullarını iyileştirmek,
• İşçiyi eğitmek ve geliştirmek,
• İşçiyi korumak ve iş sağlığı ve güvenliği önlemleri almak,
• İşçiyi bilgilendirmek ve danışmak,
• İşçiyi eşit ve adil davranmak,
• İşçinin kişilik haklarına saygı duymak,
• İşçinin sosyal güvenlik haklarını sağlamak.

İşverenin bu yükümlülükleri yerine getirmemesi halinde, işçi haklı nedenle fesih hakkını kullanabilir veya tazminat talebinde bulunabilir. Ayrıca, işveren idari para cezası veya hapis cezası gibi yaptırımlarla karşılaşabilir.

İşverenin yükümlülükleri ile ilgili bazı özel bilgiler şunlardır:

Ücret ödeme borcu: İşverenin en temel yükümlülüğüdür. Ücretin miktarı, ödeme şekli ve zamanı iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde belirlenir. Ücretin asgari ücretin altında olması veya geç ödenmesi yasaktır. Ücretin ödenmemesi halinde, işçi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/III-a maddesine göre haklı nedenle fesih yapabilir1.

Çalışma koşullarını iyileştirme borcu: İşverenin çalışma ortamını modernize etmek, teknolojiyi takip etmek, çalışma saatlerini düzenlemek, dinlenme ve yemek imkanları sağlamak gibi yükümlülükleri vardır. Çalışma koşullarının iyileştirilmesi hem işçinin verimliliğini hem de motivasyonunu artırır. Çalışma koşullarının ağırlaştırılması halinde, işçi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/III-b maddesine göre haklı nedenle fesih yapabilir.

Eğitim ve geliştirme borcu: İşverenin çalışanlarının mesleki bilgi ve becerilerini artırmak için eğitim programları düzenlemesi veya katılımını sağlaması gereken yükümlülüğüdür. Eğitim ve geliştirme hem işçinin kariyerini hem de işletmenin rekabet gücünü yükseltir. Eğitim ve geliştirme yükümlülüğü, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 17. maddesinde de düzenlenmiştir.

Koruma ve iş sağlığı ve güvenliği önlemleri alma borcu: İşverenin işçilerin sağlık ve güvenliğini tehlikeye sokabilecek riskleri önlemek veya azaltmak için gerekli tedbirleri alması gereken yükümlülüğüdür. Bu tedbirler arasında risk değerlendirmesi yapmak, iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurmak, iş sağlığı ve güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirmek, kişisel koruyucu donanım sağlamak, acil durum planı hazırlamak, iş kazası ve meslek hastalığı bildiriminde bulunmak gibi yükümlülükler bulunmaktadır. Koruma ve iş sağlığı ve güvenliği önlemleri alma yükümlülüğü, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 4. maddesinde de düzenlenmiştir.

Bilgilendirme ve danışma borcu: İşverenin çalışanlarına işletmenin faaliyetleri, ekonomik durumu, istihdam politikaları, çalışma koşulları, iş güvencesi, ücret sistemi, sosyal haklar gibi konularda bilgi vermesi ve görüş alması gereken yükümlülüğüdür. Bilgilendirme ve danışma hem işçinin haklarını öğrenmesini hem de işletmenin karar süreçlerine katılımını sağlar. Bilgilendirme ve danışma yükümlülüğü, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 25. maddesinde de düzenlenmiştir.

Eşit ve adil davranma borcu: İşverenin çalışanlarına cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasi görüş, felsefi inanç, etnik köken gibi nedenlerle ayrım yapmaması veya ayrımcılık yapmaması gereken yükümlülüğüdür. Eşit ve adil davranma hem işçinin insan onuruna saygı duyulmasını hem de iş barışının korunmasını sağlar. Eşit ve adil davranma yükümlülüğü, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesinde de düzenlenmiştir.

Kişilik haklarına saygı duyma borcu: İşverenin çalışanların kişilik haklarına müdahale etmemesi veya ihlal etmemesi gereken yükümlülüğüdür. Kişilik hakları arasında yaşam hakkı, özgürlük hakkı, onur hakkı, mahremiyet hakkı, ad hakkı gibi haklar bulunmaktadır. Kişilik haklarına saygı duyma hem işçinin psikolojik sağlığını hem de işletmenin itibarını korur. Kişilik haklarına saygı duyma yükümlülüğü, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesinde de düzenlenmiştir.

Sosyal güvenlik haklarını sağlama borcu: İşverenin çalışanların sosyal güvenlik kurumuna bildirilmesi, primlerinin ödenmesi, sigorta kapsamına alınması gibi yükümlülükleri vardır. Sosyal güvenlik hakları hem işçinin geleceğini hem de sosyal devlet ilkesini güvence altına alır. Sosyal güvenlik haklarını sağlama yükümlülüğü, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 8. maddesinde de düzenlenmiştir.